Kategoriler
Yazar: gazigiray
Kategoriler
Osmanlı Aklının Batı’dan Anladığı
Ahmet Hamdi Tanpınar, meşhur edebiyat tarihi kitabında, Tanzimat’ı “bir medeniyet dairesinden öbürüne geçmek, asırlardan beri inanılmış ve uğrunda mücadele edilmiş değerler dünyasından ayrılmaya” indirger. Ancak buna katılmak mümkün görünmüyor. Zira Tanzimat salt bir Batılılaşma episodu olarak görülüp geçilemez.
Tanzimat treninin lokomotifi olan Osmanlı devlet eliti ve aydını her zaman için – 1860’lara gelindiğinde dahi Tanzimat’la gelecek yeniliklerin Osmanlı klasik geleneğinden bir kopuş olmadığını ve aynı şekilde İslâm’dan uzaklaşmak olmadığını defaatle dile getirmiştir. Hatta Tanzimat’ın öngördüğü birtakım yeniliklerle birlikte Devlet-i Âliyye-i Muhammediyye’nin eski günlerindeki gibi kudretli hâle gelebileceğine, İslâm’ın akıbeti ve dünyanın dört bir yanında yardım bekleyen Müslümanlar için bunun gerekli olduğuna dair kanaatler ağır basıyordu.
Zaten Tanzimat’ın ilk ve asli motivasyonu ‘devleti kurtarma’ arayışıydı. Bu yüzden, Tanpınar üslubunca bu arayışı ‘medeniyet dairesini değiştirme’ olarak görmek hem yanlıştır hem de vakıa böyle değildir.
Roderic Davison, muhafazakâr görüşlerce, Osmanlı son dönemindeki birtakım demokratikleşme ve parlamenter sisteme geçiş denemelerinin sonralarda günü kurtarmak için verilen birtakım ‘sahte tavizler’ olarak görüldüğünü söylüyor. Öyle ki Osmanlı’da bozulan adalet mekanizmasının düzeltmek, idareyi yeniden etkin kılmak ve ekonomik refahı sağlayabilmek için Batılı usulde reçetelerin pragmatist bir şekilde bu çerçevede uygulandığını söylüyor. El hak, haklı. Bu tespit meselenin aslını Tanpınar’a kıyasla çok daha isabetli bir şekilde yansıtıyor. Fakat Roderic Davison aynı zamanda Ahmet Vefik Paşa gibi ‘aydınlanmış kimselerin’ dahi bu düşüncede olduğunu bir miktar da şaşkınlık ve eleştiri taşıyarak ifade ediyor.
Halbuki Tanpınar’ın ima ettiği Osmanlı Türkiye’sinin Batı eksenine doğru bir geçiş yaşadığını söylemesi de Davison’ın hayret içerisinde getirdiği pragmatizm eleştirisi son derece anlamsız. Toplum gibi yaşayan organizmalar ve devlet gibi bekânın esas olduğu mekanizmalar için esas olan yaşamak, yaşatmak ve var olmaktır. Osmanlı on dokuzuncu yüzyılını da bu bağlamda düşünmek doğru olur.
Osmanlı Devleti, Tanzimat devrinde uygulamaya koyduğu birtakım reformlara ve Batı’dan aldığı yeni çağın paradigmasına uygun devlet işleyiş usullerine başvurması için zaten mevcut durumdan bir rahatsızlık gerekir. Davison’un hayret ettiği aslında sağlığından hiç mustarip olmayan bir adamın ilaç içmesi gibidir. Elbette ‘devleti kurtarmak’ arayışı çerçevesinde Osmanlı devlet eliti Batı’ya başvuracaktı. Sonraki zamanlarda ‘devleti kurtarmak’ merkezinde Yusuf Akçura’nın Üç Tarz-ı Siyâset olarak hülâsa ettiği bambaşka kurtuluş reçeteleri de arandı. 1850’lerden sonra yer yer Osmanlı siyaseti içerisinde gerilimler de yaratan farklı düşüncelerin, münferit örnekleri görmezsek hemen hemen hepsi Osmanlı’yı yeniden ayağa kaldırmak, ‘altın çağına kavuşturmak’ kaygısıyla kendi kamuoyunu genişletmeye çalışıyordu.Belki bugün Türkiye’de ‘yerli’ ve ‘milli’kavramları telaffuz edildiğinde farklı fikir ve yaklaşımların oturması gereken eksen de böyle bir zemin. Nitekim merhum Cemil Meriç’in Kabil kompleksi diyerek açıkladığı gibi “Kaçanlar ne Türk, ne aydın. Vatanlarını yaşanmaz bulanlar, vatanlarını ‘yaşanmaz’laştıranlardır.”
Kategoriler
Zeytin Dalı Amacına Ulaşabilir mi?
Türkiye, Zeytin Dalı Harekâtı’na başlarken Rusya’yla üstü kapalı bir ittifak içerisinde hareket etti. Zeytin Dalı Harekâtı’nın ilk başladığında amacı Türkiye’nin 911 kilometrelik Suriye sınırında güvenliğini sağlamak için PKK/PYD etkisini yok etmek, Suriye’nin kuzeyinden Doğu Akdeniz’e ulaşması planlanan olası bir terör koridorunu önlemek ve Suriye’nin toprak bütünlüğüne katkı sağlamak olarak görülüyordu. Fakat Türkiye’nin Suriye topraklarında yapacağı girişimler ABD’nin bölge çıkarlarına ters düşüyordu.
Emekli tuğgeneral, İstanbul Aydın Üniversitesi öğretim üyesi Naim Babüroğlu, Afrin sonrası Doğu Fırat’ta her geçen gün güçlendirilen PYD hâkimiyeti zayıflatılmadıkça Zeytin Dalı Harekâtı’nın gerçek amacına ulaşmayacağını söylüyor. Bölgeyi iyi bilen birçok kimsenin de genel kanaati bu yönde.
Türkiye’nin Fırat’ın doğusuna müdahale edebilmesi ve buradan sonuç alabilmesi ise kolay görünmüyor. Ya Rusya’nın açık desteğiyle Rusya’ya güvenerek ve ABD’yi sert bir şekilde karşısına alarak Fırat’ın doğusuna yeni bir harekât planlayacak ve Doğu Fırat’ta oluşturulmak istenen PYD/YPG koridoru kırılacak… Böylece bölgede ABD’nin ve İsrail’in nihai amacı olan bölgeyi paramparça etme planı son bulmuş olacak. Ya da Türkiye’nin ABD’yle yaptığı müzakereler uzlaşıyla son bulacak ve uzun yıllardır bölgede yavaş yavaş küçük hamlelerle ilerleyen ABD ve İsrail stratejisi devam edecek fakat ABD de son kertede uzun soluklu bir Ortadoğu projesinde istediğini alamamış olacak.
ABD, Türkiye’yi ikna etmek istiyor. Fakat ikna etmesi için ‘kadim’ emellerinden vazgeçmesi gerek. Bu saatten sonra Cumhurbaşkanı Erdoğan ülkenin başında oldukça Türkiye’nin ABD’nin bu taleplerini kabul etmesi mümkün değil. Çünkü ortada yapısal bir çıkar çatışması var. Türkiye’nin uzun vadede menfaati ve geleceği ABD’nin uygulamak istediği İsrail stratejisiyle ters düşüyor. Uzun yılların NATO ve ABD müttefiki Türkiye’nin Rusya’ya yakınlaşması zaten muhatabının bu samimiyetsizliği yüzünden. Fakat Rusya Türkiye’ye ne kadar güven verebilecek? Türkiye, Rusya ve İran’ın ülkelerin toprak bütünlüğünden yana yaklaşımları bölgede ittifak yapmak için önemli bir ortak payda ancak Rusya’nın PYD ve YPG’ye karşı tavrı ABD’den bile felaket derecede iyimser!
Üst düzey bir Amerikalı yetkili tarafından oldukça çarpıcı bir iddia dile getirildi: ABD, Münbiç’ten YPG’lilerin çekilmesini sağlayacak ve bundan böyle PYD ile siyasi ve YPG ile de askeri boyutta ABD’nin müttefiki olmayacak. Henüz iddia düzeyinde de olsa buraya doğru bir gidiş var. Cumhurbaşkanı Erdoğan ise Afrika turunun üçüncü ziyareti Senagal’de yaptığı açıklamada, Tillerson’ın “Münbiç’in yarısında güvenlik sizde, yarısında bizde olsun” dediğini söyleyerek Türkiye’nin bu noktada tavrının Münbiç’in oranın gerçek sakinlerinin elinde olması yönünde olduğunu belirtti. Zeytin Dalı Harekâtı’nın da zaten Türkiye’nin sınır güvenliğinin sağlanması haricindeki en önemli amaçlarından birisi bu.Her ne kadar Türkiye’nin ‘yeni yaklaşımlarıyla’ ABD’nin bölge projesi birbiriyle tamamen ters düşse de Rusya Türkiye’ye açık bir güven ve samimiyet veremedikçe Türkiye de ABD de nihai amaçlarının kısa vadede sert kırılmalarla çatışması yerine, bir uzlaşmayla askıda kalmasını tercih edecektir.
Kategoriler
Rusya İntikam mı Alıyor?
Türkiye, Zeytin Dalı Harekâtı sayesinde Suriye’de ve bölgede elini öyle kuvvetlendirdi ki bu sıralar hem Batı dünyası hem de Avrasya cephesi fazlasıyla rahatsız. Türkiye’nin Afrin operasyonu askeri hamlelerle birtakım avantajlar sağlamakla birlikte, Türkiye’nin Zeytin Dalı’yla meseleye müdahilliğini artırması diplomasi masasında elini çok kuvvetlendirdi. Sahada elde edilen askeri kazanımdan ziyade operasyonun getirdiği/getireceği diplomatik kazanım harekâtı daha da önemli hâle getirdi.
Peki, ne oluyor? Son yılların ‘arasından su sızmayan’ yakın dostu Türkiye ve Rusya bölgede iş birliği içerisinde hareket ederken, Rusya neden Türkiye’den intikam alsın? Öncelikle, şunu belirtmek elzem: Türkiye, farklı dönemlerde küresel dinamiklerin farklı kutuplarına yaklaşıp uzaklaşıyor. Türkiye bir yandan dünyaya Avrasya’ya kaymış bir ülke fotoğrafı verirken, öte tarafta ‘yılların müttefiki’ Amerika Birleşik Devletleri’yle de uzun zamandır pazarlıklara devam ediyor. Ayrıca, Başbakan Binali Yıldırım’ın Almanya ziyaretinin hem Türkiye’nin iç siyaseti hem de Türkiye’nin dış politikası için yeni bir yolun başlangıcı olduğunu düşünüyorum. ABD Dışişleri Bakanı Rex Tillerson’un son Ankara ziyaretinin ‘olumlu’ yönde geçmesi de bunu teyit eder nitelikte.
Türkiye, Zeytin Dalı Harekâtı’na Rusya’nın açık desteğiyle girişti. Eğer Rusya birtakım kanalları Türkiye’ye açmaya razı gelmeseydi, gerçekçi olmak lazım, Türkiye’nin bu askeri harekâta kalkışması mümkün olmazdı. Öte yandan, Cumhurbaşkanı Erdoğan oldukça ince bir diplomasiyle Putin’i Türkiye’nin Suriye’ye girmesi için ikna etti. Muhtemelen, Türkiye, Zeytin Dalı Harekâtı’nın sonuçları itibariyle bölgede Rusya’nın hâkimiyetini güçlendireceği yönünde Rusya’ya telkinlerde bulundu. Rusya da Türk askerinin taşeron güçlere kıyasla çok daha etkin ve hızlı bir şekilde Rusya’nın lehine hamlelerde bulunabileceğini düşündü.
Fakat görünen o ki Rusya’nın Moskova’daki hesabı Türkiye’nin gerçeğine uymadı. Özellikle geçtiğimiz haftalardaki Tillerson’un Ankara ziyareti sonrası Türkiye, Zeytin Dalı’na kalkışırken en baştan gizli tuttuğu niyetini yavaş yavaş açık etmeye başladı. Türkiye’nin kırmızı çizgilerini geçmemek koşulu ve talebiyle Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri’ne bölgede iş birliği önerdi. Gündeme gelen en dikkat çekici önerilerden birisi Münbiç’te Türkiye ve ABD askerinin beraber çalışması. İşin aslına bakılırsa, Türkiye’yle iş birliği yapmayı bizden çok ABD istiyor. Çünkü ABD, bölgede Türkiye gibi bir müttefiki karşı bloğa kaptırmak istemiyor.
Rusya’nın rızasıyla ve Esad rejimiyle ilgili hususlarda yardımıyla Zeytin Dalı Harekatı’nı başlatan Türkiye’nin bütün bu girişimleri ve bölgede ABD ile iş birliğine yakınlaşması Rusya’yı rahatsız etti.Rusya, Esad rejimini harekete geçirerek Doğu Guta’yı abluka altına aldı. Ardından, PYD’li Salih Müslim’in Çek Cumhuriyeti’nde tutuklanması vuku buldu. Afrin operasyonu sürerken ve her gün yeni kazanımlar elde edilirken Türkiye cephesinde bu hadise ister istemez oldukça müspet bir yankı uyandırarak moral artırdı. Türkiye’nin hakkında kırmızı bültenle arama kararı çıkardığı Salih Müslim’in yakalanmasında Türkiye’nin ilave başka bir çabası oldu mu bilmiyorum fakat PYD’li Müslim’in yakalanmasında Rusya’nın payı olması oldukça muhtemel. Çekoslavak mahkemelerinde Salih Müslim’in Türkiye’ye iade edilmeyerek ‘serbest bırakılması’ yönünde karar çıkması da Rusya’nın Türkiye’ye ABD’yle yakınlaşmasına karşı hamleler yaptığına ve kibar mesajlar gönderdiğine işaret ediyor.Dürüst olalım, Türkiye bugün tarihinde hiç olmadığı kadar uluslararası arenada söz sahibi. Nehrin akıntısına yön vermeye çalıştığınızda ciddi riskler aldığınız ortadadır. Fakat akıntıya yön verebiliyorsanız ancak büyük ülke olabilirsiniz.
Biz ki zamanı tırnak içine alıp yaşadık (İsteğin bulanık kıyısında)
İlhan Berk, Otağ.
Kategoriler
kış vakti yazlık
‘kışın yazlığa gitmek’ de bir duygu, işte. kaçımız bilir ki…
Kategoriler
Ah, Bu Şehirler…
Elimde eskilerden bir kitap: İslâm Geleneğinden Günümüze Şehirler ve Yerel Yönetimler… İki cilt hâlinde 1996 yılında yayınlanan bu kitap şehirlere ve ruhlarına dair farklı açılardan bakış sunuyor. Kitapta, Turgut Cansever’den Sezai Karakoç’a, Halil İnalcık’tan İlber Ortaylı’ya, Özer Ergenç’ten Mustafa Armağan’a, Anayasa Komisyonu Başkanı Mustafa Şentop’tan bugün CHP’li İlhan Tekeli’ye, merhum vali Recep Yazıcıoğlu’ndan Samsun Belediyesi Eski Başkanı Kemal Vehbi Gül’e kadar bir devrin şehir ve medeniyet üzerine kafa yormuş zihinlerinin makaleleri yer alıyor. Kitabın en iyi tarafı gerek yazarlardan gerekse de yazılan konulardan bir çırpıda anlaşılacağı üzere hem fikrî hem de ameli bir sentez oluşturması. Okuyucu, kitapta ‘ideal şehir’e dair birtakım tasvirler, insanın şehirle kurduğu münasebet, asr-ı saadet döneminden bugüne İslâm şehirlerine dair ‘ilmi’ bilgiler görebileceği gibi doğrudan şehrin idaresiyle ve belediyecilikle ilgili ‘ameli’ icraatların nasıl yürümesi gerektiğine dair nitelikli ve zaman dışı bir yaklaşımları içinde barındırıyor.
Belediyecilik ise ayrı bir zanaat. Zanaat diyorum çünkü hem teknik bilgi hem de Allah vergisi bir el yatkınlığı gibi kabiliyet gerektiriyor. Ne yalnız ilmi bilgiyle olabiliyor ne de medeniyet ufkundan yoksun bir halklılık yetiyor. Ait olduğun toprağın bilincine hâkim olmak şart, yetmiyor bir de pratik kabiliyet gerekiyor. Anlayacağınız hem mektepli hem alaylı olmak şart!
İslâm’da nasıl ki ümmiliğin özel bir yeri varsa, Medine sadeliğiyle bütün İslâm şehirlerine rol model olmuştur. Camiiler, evler, pazarlar sade ve tek katlı bir anlayış içinde kendine yer bulmuştur. Ta ki Osmanlı devrinde Selâtin camiilere, ardından Tanzimat’la gelen Dolmabahçe ve Çırağan Saraylarına kadar… Oysaki bizim bugün şehirleri imar etme ve kalkındırma anlayışımız bambaşka! Yani, kalkınmaktan vazgeçip romantik şehirler mi inşa edelim? Italo Calvino’nun Görünmez Kentler’indeki gibi fantastik, tesadüflerin, zaferlerin ve trajedilerin olduğu şehirlerde yaşamayı mı idealimiz hâline getirelim?
Eh, bütün bunlar bir bakıma normal. Bunlar yapısal dönüşümler; insanların gündelik hayatı sağ giderken, şehirlerin sola doğru gitmesini bekleyemezsiniz. Bugün, başta İstanbul olmak üzere Türkiye’de hemen hemen bütün şehirler betona mahkûm olmuş vaziyette. Fakat mesele betondan ibaret değil. Betonla iyi yapılar da inşa edebilirsiniz. Esas sıkıntı kanaatimce hem şehrin bütününe hem de tekil olarak her bir yapıya ilişkin ‘kimliksizlik’ meselesi. Kimliksizlik, tek bir şeyle ilgili olamayacak kadar çok faktörden etkilenerek ortaya çıkan bir sonuç olmaktan ibaret. Kimliksizliğin izleri yeni yapılarda ortaya çıkabildiği gibi restorasyon yapılan eski binalarda da ister istemez ortaya çıkıyor. Aslında demek istiyorum ki şehirlerimiz bizi yansıtıyor. Şehirler bizden farklı değil.
Mesela, Samsun’da bugün alışveriş merkezi alanı olan eski Tekel fabrikalarının ve Fransız Konsolosluğu’nun restorasyonu bu anlamda tam bir faciaydı. O projeyle birlikte şehirde atıl kalmış bir alan şehre kazandırılmış oldu, bu çok güzel. Fakat Tekel fabrikalarından ve Fransız Konsolosluğu’ndan kalma metruk binalarda olan ruh restorasyon adı altında yapılan kıyımla yok olmuş oldu. Öyle bir restorasyon yapmak zorundasınız ki eski fabrikaları görmemiş 10 yaşında bir çocuk o alışveriş merkezine girdiğinde annesinin babasının metruk binalarda aşina olduğu ruhu hissedebilecek… Bir kentin hafızası ve dolayısıyla kimliği ancak böyle muhafaza edilebilir. Belki birçok sebebi vardır bunun fakat en temel sebebi başarısız yenileme faaliyetlerinin doğal malzemelerle yapılmaması. Taş binanın bir restorasyonu yapılıyor, geriye taş kalmıyor. Yalnızca beton üzerine çekilmiş parlak bir alçı muhatabınız oluyor. Beyoğlu’nda uzun yıllardır metruk duran Narmanlı Han’ın restorasyonu da bitmiş. Vaziyet, Samsun Meydanı’ndan farklı değil. Bu anlamda en başarılı örneklerden birisi Türkiye’den bir restorasyon firmasının savaş sonrası yeniden inşa ettiği Mostar Köprüsü. Şehirleri hem kalkındırmak hem zarifleştirmek ve güzelleştirmek hem de hafızasını kaybetmesine engel olmak mümkün. Mesele, biraz da harcı karan ustada!
Kategoriler
Türklerin Batı Aşkı
Başbakan Binali Yıldırım Cuma günü Almanya’daydı. Uçakta yalnızca Türkiye’nin Almanya’yla olan ilişkisine dair değil, aynı zamanda içeride ve dışarıda yakın gelecekte Türkiye’nin ne istikamette ilerlemesini arzu ettiğine dair önemli mesajlarla niyet beyan etti. Şansölye Merkel’le yaptığı görüşme belki kusursuz geçmedi fakat ilişkilerin yeni bir raya oturması için yeni bir istikametin ilk adımı atılmış gibi görünüyor. ABD Dışişleri Bakanı Rex Tillerson’la Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın görüşmesinin bir hayli uzun sürmüş olması da Türkiye’nin samimiyet ve güven şartıyla Batılı müttefikleriyle yakın çalışmak istediğini gösteriyor.
Keza, bu yazının yazıldığı sıralarda, Türkiye’nin ABD’ye Münbiç’te beraber çalışalım teklifi ve ABD’nin de artık birlikte hareket edileceğini söylemesi açıkça bunu gösteriyor. Başbakan Yıldırım’ın Almanya ziyareti daha bitmemişken tutuklu bulunan Deniz Yücel’in tahliye edilmesi de Türkiye’nin attığı bir adım olmalı. Türkiye’nin ABD ve Almanya temsilinde Avrupa’yla olan ilişkisi belli ki tarihi bir şekilde dönüşmeye başlıyor. Her iki gelişme de seçimlerle dolu 2019 her geçen gün daha da yaklaşırken Türkiye’nin yol alacağı istikamet ve bürüneceği atmosfere dair birtakım ipuçları içeriyor. Şüphesiz, Türkiye’nin Batı dünyasıyla yeniden yakınlaşmasını istemeyenler olacaktır. Birdenbire ilişkilerin kusursuz olması da elbette beklenemez. Fakat yeni bir sürece girildiği aşikâr.
Şair Cahit Zarifoğlu’nun Kim diyorsa ki batılılarla başımız bir taşta / Cellatlarla aynı kaptan yiyoruz/ Aynı kirli hava satırları bu ülkedeki Batı’ya bel bağlayanların vaziyetini güzel özetler. Fakat bütün bunları anlatırken ne benim derdim kurtuluşu Batı’da olduğunu söylemek olmadığı gibi Türkiye’nin Batı’yla yeniden barışma ve ilişkileri normalleştirme girişimleri de muhtaçlıkla alakalı değil. “Batılılarla başımız bir taşta” olmasa dahi Türkiye’nin uluslararası siyaset dengelerinde nerede konumlandığı iç siyasetin de toplumsal hayatın da ruhuna tesir ediyor.
Bütün bunlar, Türkiye’nin bugüne dek savunduğu pozisyonların karşısına geçmesi anlamına gelmiyor. Türkiye, özellikle 15 Temmuz, FETÖ ve diğer terör meseleleri gibi ‘yerli’ ve ‘milli’ konularda hassasiyetini ve duruşunu koruyor. Öte yandan, belli ki hükümet de toplumda son dönemde bıkkınlık havası olduğunun, insanların kendini yorgun hissettiğinin farkında. Bu vaziyeti değiştirmenin yolunun da biraz sembolik gibi görünse de Batı dünyasıyla küs olmamaktan geçtiği düşünülüyor, belki de. “Türklerin Batı Aşkı” başlığı bu yüzden ironiler taşıyor. Nihayetinde, çok uzun yıllardır farklı suretlere bürünmüş bir Batı münasebetinden bahsediyoruz.
Yalnız bu ‘yeni ilişkilerde’ geçen haftaki yazıda bahsi geçen çok önemli bir fark var: Türkiye’nin Batı dünyasıyla eşitler ilişkisine girmesi, kendini gerçek bir muhatap olarak Batı’ya takdim etmesi.Boşuna ABD’ye ve Avrupa’ya gerek Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan gerek diğer yetkili ağızlardan ‘samimiyet’ çağrısı yapılmıyor. Bakalım, ABD’nin ayak diremekte ısrar ettiği samimiyet testinden Avrupa geçebilecek mi?
Kategoriler
Türkiye Nerede Duruyor?
Geçen hafta yarım kalan yerden Türkiye’yi konuşmalıyız. Son yıllarda, küresel dünya siyaseti yeniden Soğuk Savaş dinamiklerine dönmenin işareti gibi gören bambaşka bir dönüşüm içerisinde. Ancak elbette bu dönüş geçmişi olduğu gibi geri getirmek değil. Bugün, geçmişten farklı olarak Transatlantik hattındaki kırılmadan, hegemonyası sorgulanan Amerika Birleşik Devletleri’nden, özgüvenini kaybetmiş bir Avrupa Birliği’nden söz ediyoruz. Dolayısıyla,
Bütün bunların konuşulabiliyor olması bile Avrasya’nın ve Doğu’nun nüfuz alanını söylem düzleminde ne denli güçlendirmeyi başardığını esasında gösteriyor. Rusya’nın entelektüel ve derin beyinlerinden Aleksandr Dugin’in geçtiğimiz hafta verdiği mülâkatında “artık çok kutuplu bir dünyaya giriyoruz ve kutupların dengesi tamamen değişti” dedi. Çok kutuplu güç dengeleri geriye dönüşün hem kendisini var ediyor hem de Soğuk Savaş’tan farklılığını oluşturuyor. Yani, Doğu’nun tekrar güçlenmesi ve ABD’nin siyasi ve iktisadi tekelliğinin ciddi ölçüde zayıflamasıyla bir taraftan haritalar kırmızı-mavi ayrımına gebeyken, diğer taraftan da yeri geldiğinde Rusya ve ABD’nin politikalarına da çomak sokan bölgesel aktörler var. Bunun manası şu: Son 100 yıla kıyasla bugünün küresel dünyası hiç olmadığı kadar koalisyonlara gebe.
Türkiye, kısa bir süredir küresel dengelerin bu dönüşümü karşısında müzâkere eden, tartan ve bu çerçevede bildiğini yapan bir bölgesel güç konumunda. Şüphe yok ki bunun oluşmasında hâlen bir ölçüde devam eden Batı’yla karşı karşıya gelme ve farklı düşünme durumunun etkisi var. Bu süreçte, Türkiye belki zaman zaman tartışıldığı gibi Avrasya eksenine kayan bir ülke olmadı. Ancak tarihsel ve kültürel özellikleriyle Doğu’ya ne denli kolay bir şekilde uzanabildiğini ve oradan da beslenebildiğini Avrupa’ya ve ABD’ye göstermiş oldu. Bu coğrafyanın yaklaşık 600 senedir Batı’yla münasebeti var. 1800’lerden bu yana Avrupa’yla süregelen ilişki tedricen dozu artarak eşitler ilişkisi olmaktan uzaklaştı.
Avrupa Birliği AB Genişlemeden Sorumlu Eski Komiseri Günter Verheugen, katıldığı bir konferansta, “Bazı güçler Türkiye’yi Avrupa’dan dışlamaya çalışıyor. Türkiye’yi oyuna getiriyorlar. Ben Türk dostlarıma sakın bu tuzağa düşmeyin çağrısında bulunuyorum. Zaman değişecek” diye uyardı. İki üç sene evvel Avrupa’yla ilk krizler doğduğunda durum bu değildi, fakat şu an Türkiye, Verheugen’in uyarısının farkında bir bilinçle hareket ediyor. Bu bilinçten ötürü Türkiye’nin Batı’ya yönelişleri ve Batı’yla kurduğu ilişkiler bundan 10 sene öncesinden çok daha farklı ve eşit bir zeminde ilerliyor. Dolayısıyla, Türkiye’nin bugün uluslararası alanda herhangi bir lokomotif arayışı olmadığını ve muhataplarıyla eşitler arası bir ilişki kurduğunu düşünüyorum. Türkiye, ne Doğu’ya ne Batı’ya kayıyor. Gerektiği zaman icap ettiği yöne doğru ilerliyor. Bir tür II. Abdülhamid’in denge siyaseti, yani. Bu doğru mu? İlkeli mi? Çokça kritik edilebilir, ediliyor da. Tek parti döneminde de denge siyaseti kullanışlı bir enstrümandı fakat Cumhuriyet Türkiyesi daha uzun erimli politikalara alışkın. Bu sebepten ötürü birçok kimsede bocalama oluyor. Makro dünyada önemli olan lehine ve aleyhine olanların farkında olarak oyunda oynayan bir aktör olmak değil mi?
Kategoriler
islâm deklarasyonu
Kategoriler
Dünya Nereye Gidiyor?
Cumhurbaşkanlığı Başdanışmanı Cemil Ertem, Milliyet’teki köşesinde bir süredir yazdığı yazılarla ‘dünyanın nereye gittiği’ ve ‘yeni dünyanın dinamiklerinin neler olacağı’ soruları etrafında dolaşarak birtakım sorgulamalar yapıyor ve senaryolar çiziyor. Soğuk Savaş terminolojisiyle ifade edilecek olursa, yakın ve orta gelecekte küresel dünyanın ‘kızarmaya’ mı, ‘mavileşmeye’ mi daha meyilli olduğuna yönelik iktisat temelli spekülasyonlar yapıyor.
Klasik Amerikan siyasal hegemonyasının artık fazlasıyla sarsıldığı, Avrupa Birliği’nin artık kendi içerisinde ‘iyi niyet’ konsorsiyumunun ötesine geçemediği, Çin’in siyasi, iktisadi ve en önemlisi de kültürel olarak yükselen bir değer hâline geldiği, Rusya-Çin-İran işbirliğinin çok daha işlevsel ve etkili olduğu; kısacası Avrupa karşısında Avrasya’nın kendini gösterdiği küresel siyaset sahnesinde, bu soruşturmalar pekâlâ anlamlı bir soru olarak karşımızda duruyor.
Dünyanın nereye gittiği sorusunu cevaplandırabilmek için öncelikle Batı’nın dinamiklerini anlamak gerekiyor. Amerika Birleşik Devletleri’ni Avrupa’nın Frankeştayn’ı olarak nitelemenin doğru olduğunu düşünüyorum. Bunun bazı sebepleri var. Türkiye merkezli dünyaya bakıldığında ‘Batı’ denildiğinde akla gelenin ABD, İngiltere ve Kıta Avrupası olması tesadüf değil. Coğrafi olarak ne Türkiye’ye göre ne de birbirlerine göre pek de batıya düşmeyen bu üç kültür merkezinin aynı kazanda kaynaması tarihsel bir aktarım sürecinden kaynaklanıyor. Bu ilişkiler ağı aslında zımnî olarak bilinen durumlar ve toplumsal tepkilerimizi de arkaplanda belirliyor.
Avrupa ile ABD arasında ciddi bir sahicilik/yapaylık farkı var. Orta Çağ sefilliğini görmüş, Rönesans bereketiyle zenginleşmiş, diktatörlüklerin ve iki dünya savaşının travmasını yaşamış Avrupa karşısında, ABD’nin kurduğu devlet ve değer sistemi kâğıttan bir imparatorluktan ibaret. Tıpkı Frankeştayn’ın hikâyesinde olduğu gibi Avrupa’nın aydınlanmacı ve ilerlemeci aklı nihayetinde kendisini ‘ihtiyar baba’ya dönüştürecek yeni bir organizmaya can verdi. Önce, 19. yüzyıl sonunda Avrupa’nın aydınlanma birikimi ABD kültür ve değer sistemine iktibas edildi, ardından 1944’de Bretton Woods hadisesi ABD ekonomisinin zirveye ulaşmasına sebep oldu ve Soğuk Savaş sonrasında ABD’nin küresel liderliğinin uzun yıllar devam edileceği sanılıyordu. Fakat hiçbir yapısal kökü olmayan bu düzenin yapaylığı görüldüğünden dolayı ABD sistemi iflasın eşiğinde.
Buna mukabil, Mao’dan sonra Deng Xiaoping’in Çin’e getirdiği yeni kapitalizm yorumunun (ya da sosyalizm yorumu demek de mümkün) son yıllarda teknoloji temelinde fikir ve inovasyona da dönüşmesi, Çin’i nitelikli bir güç hâline getirdi. Diğer taraftan, Rusya, sıcak denizlere inerek Akdeniz’de varlık gösterme amacına bugün hiç olmadığı kadar yakın.Öyleyse, dünyanın ‘kızarmaya’ doğru gittiğini, tıpkı eski günlerdeki gibi bir Doğu Bloğu’nun yeniden var olmaya başladığını söyleyebilir miyiz? Madalyonun tek bir yüzü yok ve bu iddia fazla cüretkâr olacaktır. Öte yandan, bütün bu hikâye içerisinde bizi en çok ilgilendiren Türkiye’nin nerede durduğu ve nereye gideceği.Öyle görülüyor ki bu konu biraz daha devam edecek.
aliya, ne çok anlama geliyorsun.
çok anlamlı, vasıflı ve kişilikli kelimeler gibisin.
kırmızı pabuçların hayâlini kaybetmeyi hatırlatıyor yokluğu, şehremini devşirmeyi biraz da. lâkin aşikâr ki “ey teslimiyet, senin adın İslâm’dır.”
Tam hatırlamıyorum.
Galiba on seneden biraz fazla zaman oldu.
O yıllarda hem Samsun’da hem de Türkiye’de yazan çizen pek çok kimsenin, bürokratın, siyasetçinin, akademisyenin yolu Samsun Sosyal Bilimler Lisesi’nden bir şekilde geçerdi. Geldiklerinde de ekseriyetle bir konferans verirlerdi.
Rasim Özdenören, Haydar Ergülen, Doğan Hızlan, Hilmi Yavuz, Ferhat Kentel, Mevlana İdris Zengin, Sadık Yalsızuçanlar, Yavuz Bülent Bakiler… Samsun’undan ise Şaban Sağlık, Dursun Ali Tökel, Sıddık Akbayır…
Bir çırpıda hatırlayabildiklerim…
Ve birçok siyasetçi ve devletli…
İşte, o zamanlar, Samsun Sosyal Bilimler Lisesi’ne Haber Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Necdet Uzun da gelmiş ve bir konferans vermişti. Aklımda o güne dair tek bir mesele kalmış. Berraklığıyla zihnime mıhlanmış.
Şöyle diyordu mealen Necdet Uzun:
Yerel gazetecinin işi her zaman daha zordur. Çünkü sürekli bir ikilem içerisinde olursunuz. Bir taraftan içinde bulunduğunuz, doğrudan güzellikleri ve sıkıntılarıyla muhatap olduğunuz şehrin meselesini yazmanız gerekir, öte yandan siyasetin ‘sıcak’ meselelerine bir gazeteci olarak duyarsız kalamazsınız.
Sonrasında ise biz, Haber’de ‘dengeyi sağlamaya’ çalışıyoruz, diyerek nihayetlendirmişti.
O vakitten beri ne zaman herhangi bir yerel gazetenin sayfasına baksam, Necdet Uzun’un bu sözleri bir şekilde aklıma gelir. Sayfalarda yerel ile ulusal arasındaki görünmez ağırlığı okumaya çalışırım.
Bundan böyle bu köşede ben de teraziyi bu minvalde dengede tutmaya gayret göstereceğim.
Samsun’u ihmâl etmeden içerideki ve dışarıdaki siyasetin ve toplumun meseleleri, yani Türkiye’nin meselelerini dilim döndüğünce yazmaya çalışacağım.
Memleket meselesini anlamamız önünde aslında en büyük engeli teşkil eden bir yığın olarak karşımızda duran tarihin, sosyolojinin ve edebiyatın meselelerinin etrafında da elbette dolaşarak bunu yapmaya çalışacağım.
Meselelerin içinde boğulmadan fakat mukabele ederek…
